Header Ads

Lontar Kuno Pengayam Ayaman Tajen Bali


Pengayam Ayaman Bali Kubutambahan Dalam Laga Sabung Ayam, Bali dikenal memiliki budaya Sabung Ayam yang sangat terkenal yaitu Tajen. Budaya ini memang merupakan salah satu ciri khas dan urat nadi dari kebudayaan Bali sendiri. Tidak lepas dari itu, diketahui budaya Tajen ini sendiri sudah dilakukan sejak zaman dahulu. Bahkan di pulau dewata terkenal dengan adanya kitab Lontar Pengayam-ayam yaitu sebuah kitab yang berisi mengenai pedoman mengadu ayam.

Lontar Pengayam-ayaman

Lontar ini merupakan lontar yang berisi tentang seputar mengenai sabung ayam, lengkap mengenai cara memilih ayam aduan, warna ayam dan hari baik untuk mengadu ayam tersebut. Sejarah lontar ini sampai sekarang masih belum jelas, kapan dan siapa pembuatnya, tetapi merupakan sebuah carcan/sastra yang dipercayai sejak dahulu kala oleh para bebotoh di Bali. Dalam Kitab ini, dibagi menjadi 6 bagian utama yaitu:
  1. Ciri-Ciri Ayam Aduan yang bagus
  2. Arcan Ayam Uttama
  3. Lontar Sadwara
  4. Hari Baik melakukan Tajen
  5. Pakeling Tajen
  6. Primbon dina (Hari)
Sebelum masuk kedalam isi Lontar Pengayam-ayam, ada baiknya anda mengetahui sebutan/penamaan umum untuk ayam di Bali yaitu:
  • Buik - merupakan sebutan untuk Ayam Jago yang bulunya berwarna-warni
  • Kelau atau kelawu - untuk ayam jago berbulu abu-abu
  • Bihing atau Biying - sebutan ayam jago yang berbulu merah
  • Wangkas - sebutan untuk ayam jago yan dadanya berbulu putih dengan sayapnya berwarna merah
  • Brumbun - untuk “petarung” dengan kombinasi bulu merah, putih, dan hitam.
  • Sa - sebutan ayam berbulu putih.
  • Ook - sebutan untuk ayam jago yang memiliki keadaan bulu leher sangat lebat
  • Jambul - merupakan sebutan untuk ayam jago bila tumbuh bulu (jambul) di kepala
  • Godek - untuk ayam yang berbulu dikaki.
  • Sangkur - untuk ayam jago dimana keadaan fisiknya tanpa bulu ekor
Berikut ini kita sudah masuk kedalam isi dari Lontar Pengayam ayam itu sendiri:

1. Ciri Ciri Ayam Aduan yang Bagus/Baik

  • Ayam Ratun Sa kuning - Sakuning jambul bangkarna saha gondala dimpil aneh
  • Ayam Sa kedas matania putih
  • Ayam Suarga Gumawe Ayu - Sekedas jambul bangkarna dimpil karo
  • Ayam Se kedas mata selem
  • Ayam Se kedas sandeh tegil pemanggahan
  • Ayam Penjor Petung - Serawah kuning bulun ikutnia selem akatih bulun lanangne
  • Ayam Se jagat Mata - Serawah kuning rerajah sesoring tegil
  • Ayam Biying Kidang Mengi - Biying nyelem jambul kupingne lan telapakan batisne, kukunia putih
  • Ayam Biying Tampak Demi - Biying nyelem jambul bang karna telapakan batis kuning, kuku linjong kuning
  • Ayam Gagak Sadeng Mungguing Setra - Biying selem polos bangkarna tegil pemanggangan
  • Ayam Biying Behe-Behe - Biying selem jambul sangkur bangkarna dimpil karo kuku linjong putih, janggar jegjeg tur lumbang
  • Ayam Ratun Biying - Biying kuning jambul bangkarna dimpil karo
  • Ayam Biying kuning sangkur bangkarna jambul dimpil lima
  • Ayam Patra Anglungsir - Biying selem lekong jambul bangkarna dimpil aneh, telapakan batis kuning
  • Ayam Segara Muncar - Ijo kunig jambul ikutne sembur
  • Ayam Kala Cakra - Ijo selem jambul bangkarna dimpil karo kuku linjong lan telapakan batis kuning
  • Ayam Ijo selem polos bangkarna
  • Ayam Sandang Lawe - Ijo biru wok sangkur jangut putih bangkarna dimpil aneh
  • Ayam Saludra - Ijo bang batis putih tegil pelet
  • Ijo Kedas Tegil Serit
  • Ayam Jaka Tua - Ijo selem sangkur jambul bangkarna dimpil karo kuku lan telapakan batisne putih
  • Ayam ijo kedas koping putih ring sisi/tepine
  • Ayam Kelau Batur - Kelau biru barak, batis putih, paruhnia kuning serit barak
  • Ayam kelau sangkur polos bangkarna dimpil aneh
  • Ayam ameng-ameng Bhatari Durga - Kelau alab jambul bangkarana dimpil karo
  • Ayam buaya ngangsar - Kelau selem sangkur telapakan batisne kuning, titik batisne gede-gede
  • Ayam paksi raja - Kelau alab matane selem
  • Ayam wangkas kuning mata linglang
  • Ayam wangkas kalu kali - Wangkas kuning mesisip bulu dibangkiangne 3 katih
  • Ayam ratun wangkas - Wangkas kuning jambul bangkarna dimpil aneh
  • Ayam rare meleng - Wangkas kuning batis barak paruh kuning mulus
  • Ayam wangkas kedas polos bangkarna gegada kiwa
  • Ayam wangkas dewa ayu - Wangkas kedas wok jambul bangkarna
  • Ayam buik bintek - Buik kedas jambul bangkarna
  • Ayam druwe sedan semaya - Buik kuning bulu barak polos bangkarna dimpil aneh (penjaga rumah)
  • Ayam buik upas - Buik bangkarna rerajah seliwah
  • Ayam buik cetik - Buik bangkarna itik-itikne selem
  • Ayam brumbun dapur (pawon) - Brumbun kedas lan paruhne putih mulus
  • Ayam brumbun batis putih mulus paruh biru
  • Ayam druwe merajapati - Brumbun kuning batis barak paruh kuning kedas
  • Ayam bima ngagem gada - Brumbun kuning polos dimpil aneh
  • Ayam brumbun kuning polos godeng gerupa dimpil karo
  • Ayam brumbun selem sangkur jambul bangkarna dimpil karo (sanget pengaruhne)

2. ARCAN AYAM UTTAMA

  • AYAM KEBO BAWA : sekuning sangkur wok jambul sandeh bangkarna godeg gerupa, dimpil karo paruh bengot/bengor
  • AYAM TURUNAN SAGHYANG LICIN : Ayam matane sekadi matan kambing
  • AYAM TAN MEBULU KOPING, SEKADI KOPING LASAN
  • AYAM GUDING SUARA : Suarane ngengkuk 2-3 daweg mekeruyuk tur tetep
  • AYAM KRUYUKNE BAWAK LAN MEGEREM SUARANE
  • AYAM SEJAGAT MATA : Serawah kedas lan paruhnia medaging jambul
  • AYAM BRUMBUN SELEM MATA PUTIH SANGET PENGARUHNE, TAN DADI LAWANANG SEKEDAS
  • AYAM PELUNG (ALAB) PARUH KUNING BANGKARNA-MEPENGARUH PISAN
  • AYAM GADING WONG-pengaruh pisan (Ayam sane lidah ipune tapak)

3. Sadwara

  • Tungleh ; Biying sangkur, ijo kuning jaya. wangkas kedas , biying ikuhan talu
  • Aryang ; Serawah kuning jaya . buik talu
  • Urukung ; Suku biru bang karna jaya. Ijo alab, Buik kedas talu
  • Paniron ; Ijo kedas jaya. Biying kuning, wangkas kuning talu
  • Was ; Wangkas kedas jaya. Buik kedas ,biying kedas talu
  • Maulu ; Jambul jaya. Sangkur talu

4. Hari Baik Melakukan Tajen

COME UMANIS
Ngajanang sareng ngelodang,… leban ayam saking kauh
Raje – Sekuning papak Bangkarna
Jaye – ijo kedas, wangkas, Biying Kuning pellet, Mate selem bangkarna
Kaon – brumbun kedas mate putih, klawu mate putih, biying kuning mate putih

COME PAHING
Ngalerang sareng ngelodang leb ayam kelod sareng kauh
Raje – Ijo biru bangkarne
Jaye – Biying,Wangkas,sekuning bangkarna
Kaon – Buik polos kuping putih, klawu, brumbun, Serawah kedas polos

COME PON
Ngajanang sareng Ngelodang leb ayam saking kauh
Raje – Ijo kedas mate putih, Ijo biru mate putih
Jaye – Biying, Wangkas, Brumbun, Buik, Klawu biru, Klawu kedas mate putih
Kaon – Serawah kuning bangkarne mate bang

COME WAGE
Ngajanang sareng kangin leb ayam saking kelod
Raje – Ijo biru mate selem bangkarna
Jaye – Klawu, Serawah kedas mate bang
Kaon – Biying papak mate putih, Wangkas, Brumbun, Buik papak mate putih

COME KLIWON
Ngelodang Sareng kangin leb yam saking kaje
Raje – Sepapak Jambul bangkarna
Jaye – Klawu, ijo, Brumbun
Kaon – Serawah Polos, Sekuning mate putih, Buik, Wangkas, Biying kuping putih

ANGGARA UMANIS
Ngajanang Sareng kelod leb ayam saking Kaje
Raje – Sekedas
Jaye – Buik, Klawu, Brumbun Kedas, Brumbun biru polos mate putih
Kaon – Serawah Biru mate bang, Wangkas, Biying biru mate bang, Biying biru maye selem

ANGGARA PAHING
Nganginang sareng kelod leb ayam saking kelod kauh
Raje – Serawah biru mate selem kuping putih
Jaye – Ijo, brumbun, biying mate selem, sa kuning
Kaon – Sekedas, Wangkas, Buik, klawu, Brumbun apit mate putih

ANGGARA PON
Nganginang sareng kauh leb ayam saking kauh
Raje – Wangkas biru bangkarne,buik kedas mate putih
Jaye – Brumbun Kedas, serawah mate kuning, ijo kedas
Kaon – Biying biru mate selem, Biying kuning mate selem, serawah Kuning dimpil mate selem

ANGGARA WAGE
Ngajanang sareng kelod, leb ayam saking kaje
Raje – Wangkas biru bangkarne mate selem
Jaye – Brumbun, klawu kuning bangkarne mate selem
Kaon – Sekedas mate putih, Sekuning mate putih, Serawah, Buik, Ijo poleng mate putih

ANGGARA KLIWON
Nganginang sareng Kelod , leb ayam saking Kaje
Raje – Serawah Kuning kuping putih, Serawah biru kuping putih
Kaon – Brumbun , Wangkas , Brumbun Kedas

BUDA UMANIS
Ngajanang sareng Kelod, leb ayam saking kangin
Raje – Serawah biru mate bang
Jaye – Ijo, Buik polos mate bang, Wangkas
Kaon – Klawu kuning mate putih, Papak, Serawah, Biying, Brumbun kuning mate kuning, Ijo Mate Kuning

BUDA PAHING
Ngajanang Sareng Kauh, leb ayam saking Kangin
Raje – Biying kuning , Brumbun biru Papak mate bang
Jaye – Klawu , Ijo , Buik Kedas dimpil mate bang
Kaon – Wangkas Kuning sangkur mate selem kuping putih , biying , Serawah sangkur kuning mate putih

BUDA PON
Ngajanang sareng kauh, Leb ayam saking Kelod
Raje – Biying Kuning polos mate putih bangkarne
Jaye – wangkas, Brumbun, Sekuning polos mate putih
Kaon – Klawu biru, klawu kedas, serawah Papak Mate selem, Ijo biru, Ijo kedas, Buik, serawah Biru

BUDA WAGE,
Ngelodang sareng Kauh, leb ayam saking kelod sareng kangin
Raje – Ijo biru polos, Brumbun biru mate kuning
Jaye – Wangkas kedas mate kuning
Kaon – Klawu kuning, Buik kuning papak jambul, Brumbun kuning

BUDA KLIWON
Nganginang sareng kauh, leb ayam saking Kelod
Raje – buik Kuning
Jaye – Serawah kedas, Serawah Jambul
Kaon – Brumbun, Klawu, Ijo kedas jambul bangkarne

WRESPATI UMANIS
Nganginang sareng ngelodang, leb ayam saking Kauh sareng kelod
Raje – Sekedas bangkarna
Kaon – Biying Kuning kuping putih

WRESPATI PAHING,
Nganginang sareng Kauh, leb ayam saking kelod
Raje – Brumbun apit kuping putih, Sekedas pellet lekong kuping putih, Serawah kuning
Jaye – Serawah kuning bangkarne, Wangkas, Biying kuning bangkarne

WRESPATI PON,
Nganginang sareng Kauh, leb ayam saking Kelod
Raje – Biying Kuning mate kuning
Jaye – Wangkas, Serawah kedas, Ijo kuning mate kuning, Papak Ireng
Kaon – Brumbun, ijo Biru mate selem, Buik, Biying biru, Papak kedas mate bang

WRESPATI WAGE,
Kaje sareng kangin, leb ayam saking Kelod
Raje – Serawah kedas jambul, Serawah kuning jambul
Jaye – Klawu, Buik kedas jambul
Kaon – Ijo, biying biru, Wangkas, brumbun biru

WRESPATI KLIWON
Ngelodang sareng Nganginang, leb ayam saking Kauh sareng Kelod
Raje – Ijo biru
Jaye – Serawah, Buik, Biying biru
Kaon – Serawah kedas, Kalwu, Brumbun kedas, Wangkas kedas

SUKRA UMANIS
Kaje sareng kauh , leb ayam saking kaje sareng kauh
Raje – Buik kuning papak Godeg
Jaye – Sekedas, Ijo bangkarne
Kaon – Klawu biru

SUKRA PAHING
Ngajanang sareng Kauh, leb ayam saking Kaje
Raje – Sekedas papak mate bang
Jaye – Buik, Serawah, Biying Kuning, Biying kedas mate bang
Kaon – Brumbun biru mate putih, Wangkas kedas, klawu polos, Ijo biru polos mate putih

SUKRA PON
Ngelodang sareng kauh, leb ayam saking kangin lan Kaje
Raje – buik kuning papak mate putih
Jaye – Brumbun, klawu kuning mate kuning, Wangkas papak
Kaon – Brumbun Apit, Ijo Cemeng polos mate selem

SUKRA WAGE
Ngelodang sareng Kauh, leb ayam saking Kangin sareng Kaje
Raje – Ijo biru, Serawah bang karne mate selem
Jaye – Buik, Klawu kedas
Kaon – Wangkas, biying kuping putih, Biying brumbun, Serawah kuping putih

SUKRA KLIWON
Nganginang sareng Kauh, leb ayam saking Kangin sareng Kaje
Raje – Ijo biru jambul mate selem kuping putih
Kaon – sekedas mate bang, Serawah, Wangkas, brumbun kedas dimpil pellet mate kuning

SANISCARE UMANIS,
Ngelodang sareng kauh, leb ayam saking Kaje
Raje – Serawah susuk pellet
Kaon – sekedas, Biying biru Wangkas

SANISCARE PAHING,
Kaje Sareng Kelod, leb ayam saking kelod kauh
Raje – Biying Cemeng Sangkur
Jaye – Brumbun, Ijo, Buik sangkur
Kaon – Sekedas, Serawah, Wangkas, Klawu

SANISCARE PON,
Ngelodang sareng Kangin, leb ayam saking Kaje
Raje – Serawah biru bangkarne mate selem
Jaye – Sekedas, Wangkas, Biying biru mate putih
Kaon – Buik sangkur mate bang kuping putih, Ijo, Brumbun, Papak Gagade mate bang

SANISCARE WAGE,
Ngajanang sareng Kangin, leb ayam saking Kelod Kauh
Raje – Ijo biru lekong sandeh bangkarne mate selem
Jaye – Buik, Klawu, sekedas lekong
Kaon – Wangkas kuning kuping putih, Biying , Brumbun, Serawah papak kuning kuping putih

SANISCARE KLIWON,
Ngelodang sareng Kangin, leb ayam saking Kaje
Raje – Ijo biru bangkarne
Jaye – Serawah, ijo, Sekedas bang karne
Kaon – Klawu kuning, Biying wangkas, Brumbun

REDITE UMANIS,
Ngajanang sareng kangin , leb ayam saking Kangin
Raje – Brumbun Kuning kuping putih
Jaye – Serawah kedas jambul bangkarne
Kaon – Buik, Klawu, Ijo kedas jambul bang karne

REDITE PAHING,
Nganginang sareng Kauh, leb ayam saking Kelod
Raje – serawah kuning mate putih, Buik Kedas
Jaye – Ijo, Biying mate Kuning
Kaon – sekedas, Wangkas biru mate selem bang karne

REDITE PON,
Nganginang sareng kauh, leb ayam saking kelod
Raje – Seluiring Brumbun
Jaye – Ijo, Serawah, Sebiru kuping putih
Kaon – Sekedas, Biying, Wangkas, Klawu kuning, Papak bangkarne

REDITE WAGE,
Nganginang sareng kauh, leb ayam saking Kelod
Raje – Sekedas
Kaon – Buik, Serawah, Klawu, Biying polos mate putih, klawu kedas mate putih

REDITE KLIWON,
Ngauhang sareng kaje, leb ayam saking Kelod
Raje – Klawu selem, Biying selem, Ijo bangkarne
Jaye – Biying suku dare, ijo poleng, Klawu bangkarne
Kaon – Sekedas, Brumbun kedas, Biying kedas, Klawu kedas, Ijo ke

5. PAKELING TAJEN

  • Apabila memiliki ayam aduan yang sudah pernah menang dalam aduan Tajen, agar tidak mengadu-nya kembali pada hari Redite Umanis,
  • Apabila saat aduan adalah “Pasah ketemu Tungleh” (pasah tungleh), ini adalah dina pengayam-ayaman paling baik balikang / badingang
  • Apabila berangkat ke arena Tajen, kurungan ayam dilarang dipindah dari posisi saat mengambil ayam aduan, dan juga dilarang menerima sapaan apalagi menjawab sapaan teman/orang lain.

6. PRIMBON DINA (HARI)

Warna Kaki Ayam Aduan Tajen Kuning = 9 Hitam = 5 Putih = 7 Hitam rajah = 5 Hijau = 5 Hari Aduan Tajen (SAPTA WARA) Jumat = 6 Sabtu = 9 Minggu = 5 Senin = 4 Selasa = 3 Rabu = 7 Kamis = 8 Hari aduan Tajen (PANCA WARA) Umanis (legi) = 5 Paing = 9 Pon = 7 Wage = 4 Kliwon = 8 Cara Melakukan hitungan Primbon Dina: Apabila seorang bebotoh mempunyai ayam warna putih,maka mengadu ayam tersebut sebaiknya pada hari rabu pon atau minggu pahing, dengan asumsi bahwa pada hari rabu yang nilainya 7 dan pon nilainya 7 dan warna kaki ayam putih nilainya 7,kalau kita jumlahkan nilai diantara ketiganya itu adalah 21, asumsi bahwa kita menang itu adalah jumlah nilai apabila dibagi 3 mnghasilkan bilangan biasa yang tidak ada koma (misal 7,5 atau 7,7) karena jumlah 21 bila dibagi 3 menghasilkan angka 7 (tidak ada koma) berarti pada hari rabu pon itu menang adalah ayam yang mempunyai sisik kaki putih yang penting penjumlahan dari ketiga aspek tersebut.

Tidak ada komentar

Diberdayakan oleh Blogger.